مسئولیت و آداب متقابل استاد و شاگرد از دیدگاه اسلام

چکیده

در نظام اسلامی، تبیین حدود، حقوق و آداب میان استاد و شاگرد یکی از مسائل بنیانی و تعیین‌کننده است؛ مسأله‌ای که هرگاه به‌درستی شناخته و رعایت نشود، هم روند یاددهی و یادگیری را مختل می‌سازد وهم به تضعیف اخلاق علمی و کاهش کارآیی نهادهای اکادمیک می‌انجامد. براین اساس، پژوهش حاضر با همین رویکرد، به بررسی مسؤولیت‌ها و آداب متقابل استاد و شاگرد از منظر شریعت اسلامی پرداخته است. اهمیت مطالعه در آن است که دو رکن اصلی فرایند تعلیم و تعلم را مورد واکاوی قرار داده و تلاش کرده است زمینه‌های شرعی و اخلاقی تعامل سازنده میان استاد و محصل را روشن سازد. هدف این تحقیق، ارتقای آگاهی استادان و شاگردان از مسؤولیت‌های شرعی و اخلاقی خویش، بهبود کیفیت تدریس، یادگیری و فراهم‌سازی بستر مناسب برای تربیت شاگردان آگاه، توانمند و سودمند برای جامعۀ اسلامی است. بنابراین، مقالۀ حاضر بر پایۀ رویکرد توصیفی- تحلیلی و مبتنی بر مطالعات کتابخانه‌ای انجام شده و کوشش شده است دیدگاه‌های معتبر فقهی و تربیتی دربارۀ روابط علمی استاد و شاگرد گردآوری و تحلیل گردد. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که شریعت اسلامی، برای تحقق غایاتی چون ارتقای کیفیت آموزشی، بهره‌گیری عالمانه از درس، تقویت اخلاق اسلامی و استحکام مناسبات علمی، مجموعه‌ای از آداب و مسؤولیت‌های متقابل را برای استادان و شاگردان وضع کرده است. نتایج کلی نشان می‌دهد که یکی از عوامل مؤثر در ناکامی بخشی از برنامه‌های علمی- آموزشی و ضعف مهارت تحصیلی برخی از محصلان، فقدان آگاهی و بی‌توجهی به این آداب و مسؤولیت‌ها از سوی گروهی از استادان و محصلان است.