بررسی و تحلیل بینامتنیت مفاهیم عرفانی در اشعار سنایی غزنوی
DOI::
https://doi.org/10.69892/jawzjanan.2024.24کلمات کلیدی:
شعر عرفانی, سنایی غزنوی, بینامتنیت, ژولیا کریستواچکیده
حکیم سنایی غزنوی، پدر شعر عرفانی فارسی دری است که نخستین‌بار مفاهیم عرفانی را با فرهنگ عامیانه و حکایات تمثیلی درآمیخته و منظومه‌های تعلیمی عرفانی آفریده است. او مبدع سبک قلندری و شیوۀ عاشقانۀ خراباتی در شعر دری است که اکثر آموزه‌های صوفیانه را با بیانی زیبا و شیوا از پیشگامان عرفان اسلامی برگرفته و در بازتولید اندیشه‌های عرفانی بر متأخران تأثیر گذاشته است. به همین سبب پژوهش حاضر، با هدف بررسی و تحلیل روابط بینامتنی مفاهیم عرفانی اشعار سنایی با متقدمان و متأخران، تلاش دارد تا مفاهیم عرفانی بازتاب‌یافته در اشعار سنایی غزنوی را به روش توصیفی- تحلیلی مبتنی بر نظریۀ بینامتنیت «ژولیا کریستوا» بررسی و تحلیل کند. یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد که محتوای عرفانی اشعار سنایی با افکار و اندیشه‌های عرفانی حجت‌الاسلام ابوحامد غزالی، عین‌القضات همدانی، رشیدالدین میبُدی، علی هُجویری، مولانا جلال‌الدین‌محمد بلخی، حافظ شیرازی و محمود شبستری در بازتاب مفاهیمی؛ چون صبر، شکرگزاری، طهارت، نماز، شریعت‌مداری، عشق حقیقی و مجازی، فقر و درویشی، کسب علم و فضیلت معارف دینی روابط بینامتنی دارد.
مراجع
آلن، گراهام. (1380). بینامتنیت. ترجمۀ پیام‌یزدانجو، تهران: نشر مرکز.
احمدی، بابک. (1370). ساختار و تأویل متن. جلد اول، تهران: نشر مرکز.
انصاری، قاسم. (1397). مبانی عرفان و تصوف. چاپ نهم، تهران: پیام نور.
حافظ، شمس‌الدین محمد. دیوان حافظ شیرازی: با شرح کامل ابیات. به کوشش ناهید فرشادمهر، تهران: گنجینه.
حسن‌زاده، محمدحسن و گل‌سا خیراندیش. (1400). «بینامتنیت در مثنوی‌های عطار نیشابوری با حدیقۀ سنایی». فصلنامهمتن‌پژوهی ادبی. 25(90)، صص 113- 134.
حسینی، محسن. (1386). «مناسبات بینامتنی معارف بهاءولد و مثنوی معنوی از منظر داستان پردازی»، فصلنامۀ پژوهش‌های ادبی. 4(16)، صص 57- 92.
زرقانی، مهدی. (1381). زلف عالم سوز. تهران: نشر روزگار.
سنایی، مجدود بن آدم. (1329). حدیقه الحقیقه و طریقه الشریعه. جلد اول، تصحیح محمدتقی مدرس‌رضوی، تهران: کتاب‌فروشی خاور.
سنایی، مجدود بن آدم. (1381). دیوان حکیم سنایی غزنوی. با مقدمۀ بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران: نگاه.
سنایی، مجدود بن آدم. (1393). مثنوی طریق‌التحقیق. قم: موسسه فرهنگی و اطلاع رسانی تبیان.
شبستری، محمود. (1377). گلشن راز. به کوشش حسین الهی قمشه‌ای، تهران: علمی و فرهنگی.
شفیعی‌کدکنی، محمدرضا. (1390). تازیانه‌های سلوک: نقد و تحلیل چند قصیده از حکیم سنایی. چاپ یازدهم، تهران: آگه.
عین‌القضات همدانی، ابوالمعالی عبدالله. [بی‌تا]. تمهیدات. به کوشش عفیف عسیران، چاپ دوم، تهران: کتابخانۀ منوچهری.
غزالی، ابوحامدمحمد. (1380). کیمیای سعادت. به کوشش حسین خدیوجم، جلد اول و دوم، چاپ چهارم، تهران: علمی و فرهنگی.
قلی‌زاده، موسی و همکاران. (1401). «بررسی و تحلیل حضور بینامتنی اشعار سنایی در دیوان قائمیات براساس نظریه بینامتنیت». ماهنامۀ علمی جامعه‌شناسی سیاسی ایران، 5(7)، صص 1213-1229.
کاکروش، فرهاد. (1388). «تأثیر اندیشه‌های کلامی غزالی بر آرای سنایی». فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی. 5(14)، صص80-96.
مستملی‌بخاری، ابوابراهیم اسماعیل. (1365). شرح التعرف لمذهب‌التصوف. با مقدمه و تصحیح و تحشیه محمد روشن، جلد سوم، تهران: اساطیر.
مولوی، مولانا جلال‌الدین محمد. (1378). کلیات شمس. با تصحیحات و حواشی بدیع‌الزمان فروزانفر، چاپ چهارم، جلد سوم، تهران: امیرکبیر.
میبُدی، ابوالفضل رشیدالدین. (1376). کشف‌الاسرار. جلد سوم، به اهتمام علی‌اصغر حکمت، تهران: امیرکبیر.
نامورمطلق، بهمن. (1394). درآمدی بربینامتنیت: نظریه‌ها و کاربردها. چاپ دوم، تهران: سخن.
نامورمطلق، بهمن. (1391). «بینامتنیت‌ها». نقدنامه هنر. 1(2)، صص430-442.
هجویری‌غزنوی، ابوالحسن علی بن عثمان. (1374). کشف‌المحجوب. به کوشش محمد حسین تسبیحی، اسلام‌آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.
یلمه‌ها، احمدرضا و مسلم رجبی. (1396). «تجلی آیات الهی در اشعار سنایی براساس بینامتنیت ژرار ژنت». فصلنامه پژوهش‌های ادبی- قرآنی. 5(2)، صص 37-57.
